Jet lag, jet sendromu, yorgunluğu, zaman değişikliği sendromu ya da eşzaman bozukluğu adıyla da bilinen bir rahatsızlıktır. Herkesin bir biyolojik saati ve içinde yaşadığı 24 saate göre bir düzeni vardır. En temel anlamında jet lag, bulunduğunuz yer ile seyahat ettiğiniz yer arasındaki saat farkından kaynaklanan ritim bozukluğudur. Bu bozukluk, genellikle doğuya doğru seyahat eden kişilerde daha çok görülür. Bunun nedeni ise doğuya doğru zaman dilimlerinin artması ve böylece varılan noktada bir günün 24 saatten daha kısa yaşanmasıdır. Gün ışığı ve karanlık olma durumu da bu sendromu etkiler.

Jet lag, vücut ile biyolojik saat arasındaki mücadele olarak da nitelendirilebilir. Vücudun biyolojik, psikolojik ve davranışsal bir ritmi vardır. Biyolojik saat melatonin hormonu ile düzenlenir, bunun düzene girmesi biraz zaman alabilir. Seyahat sonucunda vücut her anlamda bocalar. Şöyle düşünün yola çıktığınızda saat 08:35, vardığınız noktada ise 12:35 olsun. Saatiniz ise hala geldiğiniz yeri gösteriyor, 19:35! İlk bakışta bir sorun yok gibi görünse de süreç ilerledikçe çıkış noktanızdaki uyku saatinizde uyuyamaz, yiyemez, o şekilde hissedemezsiniz. Eğer bir de seyahatiniz kısa ise tüm seyahatini jet lag etkisinin üstesinden gelmeye çalışarak geçirebilirsiniz! Jet lag günün her saatini düzenli geçiren insanlarda, yaşlılar ve kronik hastalığı olanları daha çok etkiler. Dört saat diliminden fazla fark yaratacak mesafede seyahat edenlerde jet lag etkileri daha çok görülür.

Jet Lag Belirtileri?

Eğer seyahatiniz sonucunda saat farkının çok olduğu bir yere giderseniz depresyon, baş ağrısı, beslenme ve uyku düzeninde bozukluk ve yorgunluk, sindirim sisteminde sorunlar, iştah kaybı, gerginlik durumlarını tecrübe ediyorsanız jet sendromunu tecrübe ediyorsunuz demektir.

Jet Lag Nasıl Geçer?

Seyahat severlerin kabusu olan bu sendromu atlatmanın en önemli koşulu varış yerine göre yaşamaktır. Yani saat farkına bakmaksızın oradaki yemek, çalışma, uyku saati gibi rutinlere uyarsanız bu bozukluğu daha kolay atlatabilirsiniz. Kalp, şeker, tansiyon gibi kalıcı rahatsızlıklarınız varsa seyahatiniz öncesinde ne yapabileceğiniz konusunda doktorunuza danışmalısınız. Seyahatiniz öncesinde saat durumunu öğrenerek birkaç gün öncesinden rutininizi buna uydurmaya çalışabilirsiniz. Seyahat süresi ve öncesinde alkol ve kafein tüketimine dikkat etmelisiniz, bol su tüketmelisiniz. Rahat kıyafetler giymek, yolculuk sırasında mümkünse gezinmek ve hareket etmek vücudunuzu rahatlatacaktır. Sendromun etkisini azaltmak için bazı kişiler uyku ilacı almaktadır ama bu pek tavsiye edilen bir yol değildir.

Tatil hazırlığı yapmak, keyifli bir süreç olsa da bavul toplamak her zaman kolay olmayabilir. Özellikle de küçük çocuğu olan aileler için çocukların tatil boyunca ihtiyaç duyabilecekleri eşyaları, ilaçları ve oyuncakları tek bir bavula sığdırmak oldukça zordur. Fakat az yer kaplayan kıyafet katlama teknikleri ve ufak püf noktaları uygulanarak bavullara kapasitlerinden çok daha fazla eşya sığdırmak mümkündür.

Tatile çıkarken yanınıza alacağınız tişört, penye bluz, pantolon, şort, tayt, hırka gibi kolay kolay kırışmayan, ince kıyafetlerinizi katlayıp üst üste dizmek yerine rulo şeklinde bavulunuza yerleştirerek yerden tasarruf edebilirsiniz. Aynı yöntemle havlu, çarşaf gibi eşyaların da daha az yer kaplamasını sağlayabilirsiniz. Hangi gün ne giyeceğinizi önceden planladıysanız kıyafetlerinizi bu doğrultuda gruplandırabilirsiniz. Örneğin birlikte kullanmayı düşündüğünüz pantolonun içine tişörtünüzü sarıp rulo halinde bavula koyabilirsiniz. Çoraplarınızı ayakkabıların içine yerleştirebilir, diğer eşyalarınızı kirletmemesi için ayakkabılarınıza galoş veya duş bonesi geçirebilirsiniz.

Tüm kozmetik ürünlerini şişeleri ve ambalajlarıyla bavula sığdırmak zor olabilir. Şampuan, duş jeli, kolonya, parfüm gibi sıvı formdaki ürünler seyahat sırasında ambalajlarından akarak bavuldaki diğer eşyalarınızı lekeleyebilir. Hem bavulunuzda diğer eşyalara daha çok yer açmak hem de sızıntı riskini ortadan kaldırmak için likit kozmetik ürünlerin seyahat boylarını satın alabilir veya mevcut ürünleri daha ufak şişelere doldurarak bavulunuza yerleştirebilirsiniz. Şişelerin kapağının altına streç film sararak veya ürünleri naylon poşetlere yerleştirerek sızıntıları önleyebilirsiniz. Fondöten, krem gibi ürünleri küçük lens kutularına az miktarda doldurarak çantanızda taşıyabilirsiniz.

Yanınıza alacağınız takıların kaybolmasını ve zincirli aksesuarların birbirine dolaşmasını istemiyorsanız takılarınızı türlerine göre minik kutulara yerleştirebilirsiniz. Örneğin; küpelerinizi ve yüzüklerinizi ilaç kutularında taşıyabilirsiniz. Bileklik, kolye gibi takıları plastik pipetlerin içinde muhafaza ederek dolaşmasını önleyebilirsiniz. Saç tokalarını ve bilezikleri rulo haline getirdiğiniz tişörtlerin üzerine geçirerek bavulunuzda yer tasarrufu sağlayabilirsiniz.

Tatile çıkmaya karar verdiğinizde çocuklarınız en sevdikleri oyuncakları veya kendi yastıklarını yanlarına almakta ısrarcı olabilir. Fakat bu eşyalar bavulda çok fazla yer kaplar. Bunun için pelüş oyuncak, pike, yastık gibi dolgulu eşyaları vakumlayarak bavula yerleştirebilirsiniz.

Bavul toplama aşamasında bebek bezi, iç çamaşırı, ıslak mendil, diş fırçası, ped gibi hijyenik tutulması gereken malzemeleri bavula gelişigüzel yerleştirmek, bu ürünlerin kirlenmesine yol açabilir. Bu tür eşyaların steril kalmasını sağlamak için buzdolabı poşetlerini kullanabilirsiniz. Kıyafet, aksesuar, ayakkabı ve kişisel temizlik malzemelerini bavulun farklı bölümlerine yerleştirerek birbirlerine temas etmelerini engelleyebilirsiniz.

Çocuklu aile için seyahate çıkmak, çok eğlenceli ve hoş olabileceği gibi, herkes için alabildiğine yorucu ve sinir bozucu da olabilir. Sonucun nasıl olacağı şu iki etkene bağlıdır:
– Çocukların yaşa göre davranışlarını bilmek
– Ciddi ve dikkatli bir planlama

Tatilinizi nerede geçireceğinize karar verdikten sonra oraya nasıl gideceğinize karar vermeye sıra gelir.Büyük çocuklar için uzun araba ve otobüs yolculukları pek sorun olmasa da 2 yaş altı çocuklar için uzun yolda ilk tercihin “uçak” olmasında yarar var.

Hava Yolculuğu

Genel olarak 2 yaş altı bebekler, ayrı bir koltuk işgal etmedikçe iç hatlarda ücretsiz yolculuk yapabilirler. Ne varki, güvenlik gerekçesiyle anne-babanın dizi üzerinde yolculuk artık pek önerilmemekte. Gerçi Türkiye’de bu konuda standard bir uygulama yok ama, örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nde Pediatri Akademisi, 2 yaş altı bebeklerin, Federal Havacılık Dairesi’nce onaylı koltuklarda yolculuk yapmasına onay veriyor. Bu durumda, eğer uçakta boş koltuk yoksa, bebek için ayrıca bilet almak gerekiyor. Biraz pahalı bir yol ama, hem güvenliğiniz, hem de rahatınız için bebeğinizin bu tür bir koltukta oturmasında yarar var.

Nerede oturmalı?
Bir diğer konu, uçakta yer seçimi. Rahat giriş çıkış açısından koridor tarafında oturmakta, daha iyisi, önde ya da acil çıkış kapılarının hemen arkasındaki koltuklar bebek ve çocukların gözünüzün önünde daha geniş hareket alanları olması açısından tercih edilmeli.

Yanımıza ne almalı?

Uçuş ve yolculuk sonrası 24 saatte ihtiyaç duyacağınız herşey kabin bagajınızda olmalı. Bu cümlenin altını, Yeşilköy Havaalanında olan bir kaza nedeniyle İzmir Havaalanı’nda valizinden ayrı 24 saat geçirmiş biri olarak özellikle çiziyorum. Aynı şey bagajınızın kaybolması durumunda da geçerli. Sadece en gereklileri alın ama şunları sakın unutmayın:

Sandviç türü yiyecekler
Yedek kıyafet
Alt bezi
Kitap, oyuncak
Gerekli ilaçlar (ilaçlar için özel-tercihan kilitli- ayrı bir çanta)
Kalkış ve inişlerde olası kulak ağrılarını azaltmak için emzik/ biberon (Daha büyük çocuklar için ciklet çiğneyebilir.)

Çocuğunuzun kulak akıntısı yada solunum yolları rahatsızlığı varsa, alması gereken ilaçları doktoruyla konuşun.

Araba Yolculuğu

Otomobil yolculuğunun en önemli unsuru, arabadaki herkesin emniyet kemeri kullanması, bebeklerinse özel araç koltuklarında seyahat etmesidir. Eğer bebeğiniz araç koltuğunda uzun yola alışık değilse bir kaç kısa alıştırma yolculuğu yapın. Yolculuk sırasında sıkılmaması için çocukla konuşmak, yol ve çevre hakkında ona bilgiler vermek, masal vb. anlatmak yararlı olacaktır. Sakın onun hiç bir gerekçeyle koltuğundan çıkmasına izin vermeyin. Çocukların, bazı kuralları tartışmadan kabul etmesi gerekir; bunlardan biri de “her zaman özel araç koltuğunda yolculuk yaparız” olmalıdır. İstanbul trafiğinde her gün rastladığımız önde annesinin kucağında çevreye gülücükler saçarak dolaşan mutlu bebeklerin, en küçük bir kazada ölümcül yaralanmalara maruz kaldığını söylemeye gerek bile yok.

Yolculuk hazırlıklarına bir kaç hafta önceden başlayın. Yazarak, tek tek “yanınıza alınacaklar listesi” yapın.
Otel rezervasyonunu önceden yapmak olası kötü sürprizlerden sizi koruyabilir.
Araba kullanma rekoru denemeyin. 6 saatten fazla durmadan arabada kalabilecek az çocuk vardır.
Çocuklar, sabah erken saatte daha rahat yolculuk yaparlar, bunu dikkate alın.
Bebek arabada uyuyabiliyorsa ve kendinize “güveniyorsanız” gece yolculuğuda düşünülebilir.
Sık mola verin, molalarda top vb. oyunlarıyla çocuğunuzu rahatlatın.
Bir kişinin arkada çocuk/larla olması mutlaka gereklidir.

Son söz;araba yolculuğu sırasında çocuğunuza karşı, kararlı, sabırlı ve anlayışlı olun.

Güvenlik ve Sağlık ile İlgili Haklar

• Taşımacılar; yolcuların sağlıklı, rahat ve güvenli bir yolculuk yapmasını sağlamakla, yolcuyu güvenli bir şekilde taahhüt ettiği yere kadar götürmekle yükümlüdür (Varış yeri olarak bir şehrin terminali belirtilmiş ise, terminale varmadan dışarda inmenizi talep edemezler).
• Sürücüler, yolculara hizmet eden görevliler ve yolcular, trafiğin güvenliğini tehlikeye düşürecek, diğer yolcuları rahatsız edecek genel ahlaka ve adaba aykırı tutum ve davranışlarda bulunamazlar, taşıtın teknik donanımını olumsuz etkileyecek hiçbir elektronik cihazı kullanamazlar.
• Sürücüler seyahat esnasında yolcularla veya personelle uzun süreli sohbet edemezler.
• Terminallerin park alanlarını kullanan taşıtlardan park sürelerine göre makul bir ücret alınabilir. Ancak, yolcuları terminale getirmek veya terminalden almak üzere terminal içinde bulunan genel park alanlarını kullanan özel ve resmi otomobillerden 25 dakikayı geçmeyen giriş ve çıkışlarda ücret alınmaz. Yolcular da taşımacının güvenlik yönünden almış olduğu tedbirlere uymak durumundadır.
• Seyahat esnasında sürücüler ses ve görüntü cihazlarının yönetimini yapamazlar.
• Yolculuk sırasında ikram edilen yiyecek, içecek, mendil, kolonya ve benzeri maddeler Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan mevzuata uygun olmalıdır.
• Yetki belgesi sahiplerinin bu yönetmelik kapsamında verdikleri hizmetlerden yararlananlar, 4077 sayılı tüketicinin korunması hususunda kanun ile sağlanan haklara sahiptirler. Kusursuz hizmet, hizmetten yararlananların hakkıdır.

Biletleriniz ve Tarifeler ile İlgili Haklar

• Yolcu taşımaları biletsiz yapılamaz (Haklarınızdan faydalanmak için her şeyden önce mutlaka biletinizi edinin ve seyahat süresince yanınızdan ayırmayın).
• Bilet satışı yapılan terminallerde ve çevresinde yolcuları yönlendirmek için personel istihdam edilemez.
• Taşımaya ilişkin ücret ve zaman tarifeleri görülebilecek şekilde işyeri, terminal ve bilet satış yerlerine asılmalıdır. Taşımacılar, Bakanlık tarafından onaylanmış tarifelere uymak zorundadır. Tespit edilmiş ücret tarifelerinin üzerinde ücret alınamaz.
• Düzenli yolcu taşımalarında her yolcu için ayrı bilet düzenlemek zorunludur.
• Düzenlenen yolcu biletinde, yetki belgesi sahibi taşımacının ve varsa acentesinin adı, unvanı ile adresi, vergi dairesinin adı ve hesap numarası ile yolcunun adı, soyadı, kalkış ve varış yeri, koltuk numarası, hareket tarihi ve saati, taşıma ücreti, biletin seri ve sıra numarası ve düzenlenme tarihinin yer alması zorunludur.
• Bir yolcuya bilet karşılığında satılan koltuk, bir başkasına mükerrer olarak (yeniden) satılamaz (Sık rastlanan bu yanlışlığa kesinlikle göz yummayınız).
• Taşıtların trafik tescil belgesinde belirtilen toplam koltuk sayısı dışında yolcu taşınamaz.
• Ücret tarifeleri başlangıç ve bitiş noktaları arasında gidiş ve dönüşte aynı şekilde düzenlenir. Aynı güzergâh üzerinde gidiş ile dönüş için değişik ücret tarifesi uygulanamaz.
• Otobüs hareket saatinin 24 saat öncesine kadar yapılacak olan müracaatlarda, bilet ücretinin tamamının iade edilmesi, 12 saat öncesine kadar yapılacak müracaatlarda ise 6 ay geçerli açık bilet düzenlenmesi zorunludur (Bilet iptalleri ve açığa aldırma işlemi sandığınız gibi sıkıntılı süreçler değil, yalnızca zamanlamaya dikkat edin!).
• 6 yaş altında olan çocuklar yolcu bileti düzenlenmeksizin seyahat edebilirler. Bunlar için ayrı koltuk talep edilmesi halinde, bilet ücreti geçerli ücret tarifesi üzerinden %30 indirimli düzenlenir (Çocuklu yolcuların dikkatine!).
• 6 yaş ve üzeri tüm yolcuların ayrı koltukta seyahat etmesi zorunlu olup, 6 ile 12 yaş arası çocuklar ile yaş şartı aranmaksızın en az %40 oranında engelli olduğunu belgeleyen kişiler için bilet ücreti geçerli ücret tarifesi üzerinden %30 indirimli düzenlenir.

Yolcu Eşyası ve Bagaj ile İlgili Haklar

• Yolcunun 30 kilograma kadar olan bagajı ücretsiz taşınır. Bagajlar yolcuların biletlerinde gösterilen koltuk numaralarına göre etiketlenir (Bagajlarınızın karışma ihtimaline karşı, bu etiketleme işlemine lütfen dikkat edin, etiketleme yapılmıyorsa talep edin!)
• Yolcu beraberinde olmayan ticari eşya ve kargo taşınamaz.
• Taşıtın bagaj taşınmasına mahsus bölümleri dışında eşya taşınamaz.
• Özel kafeslerinde kedi, köpek ve kuş gibi evcil hayvanlar bagaj taşımaya mahsus bölümlerde taşınabilir (Evcil hayvan sahipleri başka yolcuları rahatsız etmeme çerçevesinde düzenlenmiş bu hakkını mutlaka talep etmeli ve kullanmalıdır).
• Taşıtın içinde canlı hayvan hiçbir şekilde taşınamaz (Otobüs içerisine hayvan sokulmasına izin verilemez, böyle bir durumda da diğer yolcular müdahale etmelidir).
• Tehlike yaratabilecek yanıcı, yakıcı, parlayıcı, patlayıcı ve benzeri nitelikteki yolcu eşyası, kargosu ve bagajı bagaj bölümü de dâhil olmak üzere taşınamaz.
• Düzenli yolcu taşımalarında kalkış ve/veya varışların bir terminalden yapılması esastır. Ancak, yeri ve zamanı önceden belirlenen ara duraklarda da yolcu indirilip, bindirilerek bilet satışı yapılabilir.
• Şehirler arası ve uluslararası yolcu taşımacıları, duraklamalar dahil olmak üzere yolcunun kalkış noktasından, varış noktasına kadar geçecek süre içinde meydana gelecek bir kaza nedeniyle yolcunun ölümü, yaralanması ya da eşyasının zarara uğramasından dolayı sorumludur.

Çevreye Saygı ve İnsan Sağlığını Koruma ile İlgili Haklar

• Taşımacılar çevre ve insan sağlığını koruma, çevre kirliliğini önleme amacıyla yürürlüğe konulan mevzuat hükümlerini bilmek ve bunlara uymak zorundadır.
• Yetki belgesi sahipleri faaliyetleri ile ilgili olarak Bakanlıkça yayınlanan tebliğlere, yönergelere ve genelgelere uymakla yükümlüdürler.

Uçak Rötar Yaptığında Doğan Yolcu Hakları

Gecikme süresi ne olursa olsun hava yolu firması size iki telefon görüşmesi, fax veya e-posta hizmeti sunmak zorundadır. Ayrıca hava yolu firmanız,

• 2-3 saat arası gecikmelerde, makul ölçüde sıcak ve soğuk içecekler,
• 3-5 saat arası gecikmelerde, sıcak ve soğuk içecekler ile günün zamanına göre kahvaltı veya yemek,
• 5 saat ve üzeri gecikmelerde, sıcak ve soğuk içecekler ile günün zamanına göre kahvaltı veya yemek, ilave sıcak ve soğuk içecekler ile ilave hafif ara yemek,
• Bir veya daha fazla gece kalmak gerektiğinde, otelde veya uygun bir tesiste konaklama,
• Havaalanı ve konaklama yeri arasındaki ulaşım hizmetlerini vermek durumundadır.

• Hava yolu şirketinizden bilgi alma hakkınız olduğunu da unutmayın. Tüm bu hakları içeren İngilizce ve Türkçe metni talep edildiği takdirde şirketler yolculara sunmak zorundadır.

Uçağa Kabul Edilmeme Durumunda Doğan Yolcu Hakları

Geçerli belgelerinizle zamanında gelmenize rağmen veya arz fazlalığı nedeniyle uçağa kabul edilmediyseniz,

• Uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi tarafından, rezervasyonundan feragat edecek gönüllüler bulmak için duyuru yapılır. Gönüllülere, bilet ücretinin iadesi ve seyahat başlangıç noktasına ücretsiz götürülmesi, son varış yerine güzergâh değişikliği sağlanması ve uygun göreceği daha sonraki bir tarihte benzer taşıma şartları altında güzergah değişikliğinin yapılması seçeneklerinden biri sağlanır.

Uçuşun İptal Edilmesi Durumunda Doğan Yolcu Hakları

-Uçuşu iptal edilen yolcular iptalden haberdar ise,

• Yolcuya bilet ücretinin iadesi ve seyahat başlangıç noktasına ücretsiz götürülmesi,
• Son varış yerine güzergah değişikliği sağlanması,
• Uygun göreceği daha sonraki bir tarihte benzer taşıma şartları altında güzergâh değişikliğinin yapılması seçeneklerinden biri sağlanır.

-Planlanan hareket zamanından en az iki hafta öncesinde iptalden haberdar edilmedikleri takdirde,

• Yolcular planlanan hareket zamanından iki hafta ila yedi gün öncesinde iptalden haberdar edilmedikleri takdirde ve
• Kendilerine planlanan hareket saatinden en fazla iki saat önce, kalkışlarına ve son varış yerlerine planlanan varış saatinden en fazla dört saat sonra ulaşmalarına olanak veren güzergah değişikliği teklif edilmediği takdirde, Tazminat alma hakkına sahiptir.